przyjęcie lub odrzucenie spadku - termin i skutki

Witajcie,

W związku z kilkoma prośbami naszych użytkowników, w zakresie napisania o sposobie i terminie nabysia spadku, postanowiłem zmienić plan „felietonu” i zgodnie z prośbą poruszyć ten watek.

Osobie, która zostaje powołana do dziedziczenia, ustawa  w art. 1012 k.c., przyznaje trzy możliwości:

1.       może ona złożyć oświadczenie o prostym przyjęciu spadku, 

2.      przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub

3.      oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Oświadczenie spadkobiercy co do nabycia lub odrzucenia spadku powoduje, że skutki nabycia stają się bądź definitywne od chwili otwarcia spadku, bądź zostają zniweczone tak, jakby nabycie to nigdy nie miało miejsca.

Co istotne, oświadczenie spadkobiercy co do nabycia określonego spadku może być złożone dopiero po śmierci spadkodawcy, a więc z chwilą formalnego uzyskania tytułu powołania do dziedziczenia. Zasada ta dotyczy każdego spadkobiercy, ustawowego i testamentowego.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma charakter jednostronnej czynności prawnej, która nie posiada formalnego adresata odbiorcy).

Spadkobierca, składając jednostronne oświadczenie woli, kształtuje swoją sytuację prawną jako spadkobiercy, jak też jego oświadczenie może mieć znaczenie dla sytuacji prawnej osób powołanych w dalszej kolejności, na przykład w razie odrzucenia spadku w miejsce odrzucającego wchodzą osoby powołane w dalszej kolejności.

Spadkobierca może złożyć oświadczenie z art. 1012 k.c. tylko wówczas, gdy składający takie oświadczenie dziedziczy spadek, czyli jest powołany do dziedziczenia w pierwszej kolejności. Z kręgu powołanych do dziedziczenia z ustawy nie mogą spadku odrzucić gmina i Skarb Państw (art. 1023 k.c.).

Powołany spadkobierca, o ile ma pełną zdolność do czynności prawnych, może złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku osobiście albo przez pełnomocnika. W imieniu natomiast osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych oświadczenie może złożyć jej przedstawiciel ustawowy (np. rodzic) działający za zgodą sądu opiekuńczego.

Teraz chyba aspekt najważniejszy, a mianowicie, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule powołania do dziedziczenia (art. 1015 § 1 k.c.) przed sądem lub notariuszem. Należy przy tym wskazać, że - zgodnie z ogólną regułą dowodową z art. 6 k.c. - spadkobiercę obciąża dowód zachowania terminu do złożenia oświadczenia.

Należy bowiem pamiętać, iż skutki prawne braku oświadczenia spadkobiercy co do przyjęcia lub odrzucenia spadku w terminie zakreślonym przez ustawę reguluje art. 1015 § 2 k.c., wprowadzając swoistą fikcję prawną prostego przyjęcia spadku lub przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez krąg podmiotów wskazanych w tym przepisie. Tym samym milczenie spadkobiercy prowadzi zawsze do nabycia spadku, nawet wbrew jego woli.

Na skutek przyjęcia spadku następuje połączenie masy spadkowej z majątkiem osobistym spadkobiercy, co wywiera wpływ na odpowiedzialność za długi spadkowe. Spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem (art. 1030 k.c.). Natomiast odrzucenie spadku wyłącza spadkobiercę od dziedziczenia, tak jakby nie dożył chwili jego otwarcia (art. 1020 k.c.), co ma wpływ na ustalenie kręgu osób powołanych do dziedziczenia. W tym zakresie jednak wola spadkobiercy odrzucającego spadek nie ma żadnego znaczenia, w prawie polskim bowiem nie można zrzec się dziedziczenia, w sensie odrzucenia spadku, na korzyść określonej osoby.

Definitywne nabycie spadku przez spadkobiercę obejmuje swymi skutkami nie tylko wstąpienie w prawa i obowiązki zmarłego tworzące spadek, ale też może wywoływać - na mocy przepisów szczególnych - skutki prawne poza sferą prawa cywilnego, na przykład zgodnie z art. 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) do odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spadkodawcy oraz za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Odrębnie natomiast ustawa określa skutki prawne odrzucenia spadku. Podstawowym skutkiem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest wyłączenie odrzucającego od dziedziczenia,  w drodze fikcji prawnej z art. 1020 k.c. jest on bowiem traktowany tak, jakby nie dożył chwili otwarcia spadku.

Skutki prawne odrzucenia mogą się jednak różnie kształtować, w zależności od tego, czy odrzucający spadek legitymuje się ustawowym czy testamentowym tytułem powołania do spadku, czy też ma miejsce sytuacja określona w art. 1014 k.c.

To tyle na dziś,

Łączę pozdrowienia

Bartosz Strugaru

Źródło: komentarz do art. 1012 kodeksu cywilnego, pod red. Prof. dra. hab. Andrzeja Kidyby, Elżbieta Niezbecka, Lex Sigma.