testament zwykły - bo każdy sporządzić go może.

Witajcie,

Dziś kończymy tydzień ze spadkami. Dlatego też proponuję na zakończenie coś „lekkiego” a co na pewno zainteresuje każdego, a mianowicie testament zwykły – inaczej własnoręczny.

Oczywiście za nim przejdę do meritum, kilka uwag natury ogólnej. Po pierwsze, aby spadkodawca samodzielnie rozporządził swoim majątkiem na wypadek śmierci, czyli wskazał komu, ile i dlaczego tak dużo :), to musi bezwzględnie sporządzić testament, bowiem inaczej nastąpi automatyczne dzielenie majątku biorąc pod uwagę spadkobierców ustawowych i udziały. Dodatkowo należy pamiętać, iż testament może zawierać oświadczenie tylko jednego spadkobiercy, prawo nie pozwala bowiem na testamenty wspólne.

No dobrze, „natura ogólna” została omówiona, zabieramy się za szczegóły.

Forma testamentu zwykłego, zwanego holograficznym, dostępna jest powszechnie dla osób, które umieją czytać i pisać, a jego konstrukcja opiera się na dość rygorystycznie traktowanych przesłankach formalnych, które muszą być zachowane pod rygorem nieważności.

Tymi warunkami formalnymi są:

1.      Sporządzenie testamentu musi być dokonane pismem ręcznym spadkodawcy (tzw. testatora),

2.      Zawierać jego podpis oraz w zasadzie

3.      Posiadać datę.

Tylko dwie pierwsze przesłanki są traktowane przez ustawodawcę w sposób bezwzględny, ich naruszenie powoduje zawsze nieważność testamentu, naruszenie zaś przesłanki trzeciej nie zawsze prowadzi do nieważności testamentu.

Pewnie zastanawiacie się co ustawodawca miał na myśli pisząc o piśmie ręcznym testatora.  Otóż, użyte w ustawie sformułowanie "pismem ręcznym" oznacza, że osoba sporządzająca testament musi go w całości napisać własnoręcznie, przy czym może to być dokument sporządzony ręką, a jeżeli dana osoba jest kaleką w sposób zwykle przez nią używany, na przykład nogą, ustami czy protezą, byleby tylko wymóg własnoręczności został zachowany. Tym samym wykluczone jest użycie jakichkolwiek urządzeń technicznych służących do pisania, maszyny do pisania, komputera, pisma brajla. Czyli testament sporządzony na komputerze czy maszynie do pisania a tyko podpisany przez testatora, jest bezwzględnie nieważny.

Nie ma przy tym znaczenia język, w jakim testament zostaje sporządzony, dopuszcza się bowiem sporządzenie testamentu w każdym, znanym spadkodawcy języku, jak też pismem stenograficznym.

 Ponadto, nie ma znaczenia materiał, na którym pismo zostało utrwalone, tj. materialna postać dokumentu. Może to być papier, deska, materiał, ściana itp., byleby na materiale tym znajdowało się własnoręczne oświadczenie woli spadkodawcy odpowiadające formalnym wymogom testamentu holograficznego.

Testament może być sporządzony na kilku odrębnych kartkach, przy czym wystarczy złożenie podpisu na ostatniej kartce, byleby pomiędzy poszczególnymi kartkami istniała więź materialna i intelektualna. Należy jednak podkreślić, że testamentem jest tylko oryginał testamentu, a nie jego kopie czy odpisy. Nie jest jednak wykluczone istnienie kilku testamentów własnoręcznych sporządzonych w tej samej dacie, na przykład testator sporządził kilka oryginalnych dokumentów o tej samej treści i każdy z tych dokumentów spełnia wszystkie przesłanki testamentu holograficznego. Dopuszczalne jest też umieszczenie testamentu w liście skierowanym do określonego adresata

Sporządzony testament powinien być podpisany przez spadkodawcę. Podpis pełni dwie funkcje, identyfikuje testatora oraz oznacza, że złożone oświadczenie jest ukończonym testamentem, czyli potwierdza wolę testowania.

Nie ulega też wątpliwości, że podpis powinien być złożony pod rozrządzeniami testamentowymi. W razie umieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wówczas, gdy związek podpisu z treścią testamentu jest oczywisty.

Kodeks cywilny nie zawiera definicji podpisu, bez wątpienia jednak podpis powinien zawierać pełne dane identyfikujące osobę fizyczną, tj. pełne imię i nazwisko. W literaturze jednak dopuszcza się możliwość złożenia podpisu niepełnego, na przykład pierwsza litera imienia i nazwisko, samo nazwisko, skrót nazwiska, jakiego zwykle dana osoba używa, znak graficzny podpisu (parafa), pseudonim, byleby tylko złożony podpis pozwalał na jednoznaczną i niebudzącą wątpliwości identyfikację testatora .Wyjątkowo też można podpisać testament samym imieniem .

Podpis powinien być własnoręczny, tj. powinien pochodzić od testatora. Spadkodawca musi podpisać się osobiście, nikt nie może go w tym obowiązku zastąpić. Nie da się też złożyć podpisu w innej formie, chociażby była ona prawnie dopuszczalna, na przykład w formie podpisu elektronicznego weryfikowanego za pomocą kwalifikowanego certyfikatu .

Kolejnym wymogiem formalnym ważności testamentu holograficznego jest umieszczenie na nim daty. Nie ma przy tym znaczenia umiejscowienie daty, na początku, na końcu testamentu czy w jego treści, jak też nie ma znaczenia, w jaki sposób data została określona, jako data kalendarzowa z podaniem dnia, miesiąca i roku czy w sposób opisowy, na przykład w dniu moich sześćdziesiątych urodzin. Istotne jest tylko takie sprecyzowanie daty, by można było ustalić moment sporządzenia testamentu. Nie ma nadto znaczenia sposób sporządzenia daty, data może być odbita na testamencie mechanicznie (pieczęcią), maszynowo.

Brak daty w testamencie własnoręcznym pociąga za sobą w zasadzie nieważność testamentu. Zgodnie jednak z art. 949 § 2 k.c. brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Wątpliwości co do daty sporządzenia testamentu mogą być wyjaśnione w postępowaniu sądowym przy użyciu wszelkich dostępnych środków dowodowych. Jeżeli jednak nie uda się ustalić nawet prawdopodobnej daty sporządzenia testamentu, a wymienione wyżej wątpliwości nie zachodzą, to testament holograficzny pozbawiony daty jest ważny.

Testament holograficzny - tak jak każdy inny testament - może być w każdym czasie odwołany lub zmieniony, na przykład przez sporządzenie nowego testamentu w tej samej lub innej formie. Możliwe jest także dokonanie zmian w treści już sporządzonego dokumentu (testamentu holograficznego). Testator może to uczynić, własnoręcznie dokonując wykreśleń czy stosownych dopisków. Każda zmiana - do swej ważności - wymaga jednak spełnienia co najmniej dwóch przesłanek. Po pierwsze, testator musi wprowadzić zmiany własnoręcznie, po drugie, każdą zmianę musi opatrzyć datą i podpisem.

Łączę pozdrowienia

Bartosz Strugaru

Źródło: Komentarz do Kodekcu Cywilnego pod red. Prof. dra. hab. Andrzeja Kidyby, Elżbieta Niezbecka, Lex Sigma.